بنام خدا
شرف الدین بوصیری و قصیدۀ برده
در بین اشعار و قصائدی که بزبانتازی در مدح پیامبر گرامی سروده شده، قصیده برده مقامی خاص دارد، و یکی ازشاهکارهای مدائح نبوی بلکه مهمترین آنها 1» بشمار می‌آید. نام این قصیده الکواکبالدّرّیة فی مدح خیر البریّة» و گوینده آن شرف الدّین ابو عبد اللّه محمد بن سعیدبوصیری شاعر بلیغ مصری است.
بوصیری
در سال 608 هجری در مصر بدنیاآمد و پس از عمری دراز بسال 694 یا اندکی بعد از آن در بیمارستان منصوری قاهره درگذشت.
ده سال از زندگی خود را در قدسگذراند، سپس به مدینه رفت و سیزده سال در مکّه رحل اقامت افکند و در آنجا به تعلیمقرآن اشتغال داشت.
از آن پس به مصر بازگشته درحدود سال 659 وارد خدمت دولتی شد، و نزدیک چهار سال در بلبیس شرقی بعنوان مباشر(کاتب) کار میکرد. سپس بقاهره رفت و تا آخر عمر در آنجا زیست و به تعلیم قرآنمشغول بود.
بوصیری فقیه، نویسنده، حساب‌دانو شاعر بود، امّا شهرت او در شعر و خصوصا در مدح پیامبر است. قصیده همزیّهاو که در مدح پیغمبر و تاریخ دعوت اسلامی تا آخر دولت خلفای راشدین است مرکب از458 بیت میباشد. قصیده برده او نیز که اینک در پیش روی شماست، عدد ابیاتش را از160 تا 2 بیت نوشته‌اند.
بوصیری بمطالعه تورات و انجیل وتعدادی از کتب یهود و نصاری انس بسیار داشت، و آنچه را در آن کتب می‌یافت که باعقاید اسلامی مخالف بود، در قصاید خود، و نیز در تعلیقات بر آن قصاید، رد نمود.
بوصیری شاعری نکته بین و حسّاسو نقّاد بود، و در قصاید خود تصویری از اوضاع اجتماعی دوران خود را جلوه‌گر ساختهاست. او از ی مأموران دولت، رشوه‌خواری کاتبان و خیانت قاضیان شکایت میکند. اومذاهب و ملیّتهای مختلف مصر را در سده هفتم هجری یاد کرده سپس دشمنی آنها را بایکدیگر بیان میکند. این قصائد گرچه از جهت ادبی در درجه عالینیستند، ولی چون بیانگر اوضاع و احوال مردم مصر در آن روزگار می‌باشند، از حیثتاریخی و اجتماعی با ارزش و مهم تلقی میشوند. 2»
قصیدهبرده
این قصیده بلیغ شیوا از هماناوان سروده شدن مورد توجّه و اقبال فراوان مسلمین قرار گرفت و چنان شهرت یافت کهنسخه‌های آن را در همه اقطار اسلامی چون کاغذ زر می‌بردند. با آنکه قصیده‌ایطولانی است ولی مردم آن را با رغبت حفظ نموده می‌خواندند، و بسیاری آن را همچوندعا یا مناجات نامه‌ای برای تقرب بخدا و پیامبر قرائت می‌نمودند، و هنوز صوفیانمصر این قصیده را دسته جمعی با صدای بلند و با آهنگ مخصوصی در برخی از مراسم خودمی‌خوانند.
بگفته زکی مبارک اهمیت و رواجاین قصیده را از آنجا می‌توان دریافت که بجز چاپهای گوناگونی که در ممالک مختلفعالم از آن شده، فقط در قاهره تا زمان تألیف کتاب المدائح النبویة» 3» حدودپنجاه بار چاپ شده بوده است.
نسخه‌های بسیاری از آن را مانندقرآن، خطاطان بخط زیبا نوشته و تذهیب کاری می‌نمودند.
دانشمندان و ادبا نیز آن را طرفتوجه قرار داده به شرح و ترجمه آن بزبانهای گوناگون پرداختند، بطوری که بگفته مؤلفالمنجد تاکنون بیش از 90 شرح بزبانهای عربی و فارسی و ترکی و بربری بر آن نگاشتهشده است. 4» بسیاری از ادیبان و شاعران آن را تضمین و تشطیر و تخمیس و تسبیع وتتسیع و تصدیر و تعجیز کرده‌اند. برای ملاحظه چاپهای مختلف برده و شروح و دیگرکارهائی که بر آن شده رجوع فرمائید به:
کشف الظنون چلبی، زیر عنوانقصیدة البردة».
المدائح النبویة تألیف زکیمبارک، ص 196- 208.
و تاریخ الادب العربی تألیف عمرفروخ 5»، ج 3، ص 673- 680.
پژوهشگران ایران نیز از قدیماین قصیده را طرف توجه خویش قرار داده ترجمه‌ها و شروح فراوانی بفارسی بر آننگاشته، یا آن را به شعر پارسی درآورده‌اند. بعضی ازین شروح چون شرح کنونی مامختصر و بعضی دیگر چون شرح شرف الدّین علی یزدی مفصل است. برای ملاحظه شروح وترجمه‌ها و منظومه‌های فارسی این قصیده به فهرستهای چاپ‌شده کتب خانه‌های ایران وسایر کتابخانه‌های فارسی زبان و نیز به فهرست آقای احمد منزوی رجوع فرمائید.
گرد آوری از :
شرح قصیدهبرده / نوشته یکی از دانشمندان سده نهم هجری؛ با تصحیح و مقدمه علی محدث
مشخصات نشر : تهران:مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361 .
درباره این سایت