بهنام خدا
مقدمه :
حکیمجمال الدین الیاس نظامی گنجوی از مثنوی سرایان کم نظیر ادب فارسی است که شش مثنویجاودانه و عاشقانه را برای ادب فارسی برای دوران ها به یادگار گذاشته است . این شاعر گرانسنک و استاد کم نظیر در نعتپیامبر اکرم (ص) چندین مثنوی سروده است . در ذیل به بررسی اشعار نبوی شاعر و حکیمگرانسنگ گنجه می پردازیم
متن:
حکیمنظامی گنجوی از آفرینش می گوید و دولت و اقبال و کمال را از آن وجود نورانی پیامبراسلام (ص) دانسته است :
حلقهحی را کالف اقلیم داد
طوق ز دال و کمر از میم داد
لاجرم او یافت از آن میم و دال
دایرۀ دولت و خط کمال
نظامیگنجوی پیامبر اسلام را کامل ترین و ختم انبیا می سراید :
کنتنبیا چو علم پیش برد
ختم نبوت به محمد سپرد
نظامیگنجوی نیز همچون حافظ شیرازی که سروده است :
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت
بغمزه مسئله آموزصد مدرس شد
ضمناشاره کردن به بی سواد بودن نبی مکرم اسلام و مسلمین ایشان را اسرار گوی بزرگبشریت می خواند که جامع علوم و معارف بوده است و" راز های نبوت و اسرار هستی" را در سینه ی خویش جا داده است :
امیگویا به زبان فصیح
از الف آدم و میم مسیح
حکیمگنجه به فروتنی پیامبر اسلام (ص) و بی اعتنایی حضرت پیامبر (ص) به امور دنیویاشاره کرده است و ایشان را نماد " عصمت الهی " سروده است :
کبرجهان گرچه بسر بر نکرد
سر به جهان هم به جهان در نکرد
عصمتیان در حرمش پردگی
عصمت از او یافته پروردگی
معنویتپیامبر اکرم(ص) کیمیا و اکسیر وجودی تمام بشریت و جمال حضرت محمد (ص) سرمه و زینت بخش چشم تمام زیبارویان است
بهمعنی کیمیای خاک آدم
به صورت توتیای چشم عالم
نماد سبزینگی معنوی جز برای وجود پیامبر اسلام حضرت احمد (ص) نخواهد بود:
فلکرا داده سروش سبزپوشی
عمامش باد را عنبر فروشی
پیامبراسلام (ص) در هدایت مسلمین آنچنان هادی و مهدی گشته است که عالم خاک در نظر مردمبی مقدار و زشت همچون دیو گشته است و از هدایت رسول الله مسلمین به اوج هدایت دست یافته اند
زچاهیبرده مهدی را به انجم
ز خاکی کرده دیوی را به مردم
حکیمنظامی گنجوی در ابیات ذیل به مشقّت های راه نبوت اشاره کرده است که گاهی حضرت احمد(ص)
ساعات بسیاری را در غار به عبادت پروردگار اقدس می پرداخته است و گاهی در میدانجهاد جان فدایی کرده است :
بهرنج و راحتش در کوه و غاری
حرم ماری و محرم سوسماری
گهی دندان به دست سنگ داده
گهی لب بر سر سنگی نهاده
مدح نظامی گنجوی از رسول الله (ص) مدحی عاشقانه است که خدمت و شوق داشتن به وجودمقدس حضرت محمد امین خواهد بود و نظامی گنجوی را به مرتبه ی غاشیه داری آن وجودنورانی و جمیل خواهد رسید :
چون تک ابلق بتمامی رسید
غاشیه داری به نظامی رسید
درپایان شاعر بزرگ شعر نبوی با حضرت پیامبر و پروردگار اعظم نیایش کرده است :
بهخدمت کرده ام بسیار تقصیر
چه تدبیر ای نبی الله چه تدبیر
کنم درخواستی زان روضه پاک
که یک خواهش کنی در کار این خاک
نتیجه :
حکیمجمال الدین الیاس نظامی گنجوی چندین مثنوی نبوی سروده است که در آن میان مثنوی بابیت آغازین : " تخته اول که الف نقشبست بر در محجوبه احمد نشست "مخاطب شاهد یک شعر ماندگار نبوی می گردد . واژگان در قالب مثنوی و در سبکعراقی با هنرمندی و زیبایی در کنار یکدیگرچیده شده است و این چینش واژه سبک خاصی از شعر نظامی در قالب مثنوی را به وجودآورده است . فرم مثنوی ها نیز منظم و دارای زیبایی اختصاصی به شاعر بزرگ گنجه رادارا است . موسیقی مثنوی ها دارای ابیات با وزن کوتاه است و عاشقانه و روان در تناسب کامل با سبک عراقی گشته است .
مثنوی های نبوی این شاعر بزرگ داری حکمت اسلامی نیز بوده است . معانی با شیرینیبیان نظامی گنجوی آمیخته است و سرشار از عشق گشته است . در مثنوی های نبوی از آرایه ی تشبیه به وفور استفاده گشته است .مثنوی های نبوی به طور معمول حداقل 30 بیت را دارا بوده است و شاعر بزرگ گنجه را در ردیف شاعران بزرگ نبوی قرار دادهاست
منبع: کلیات نظامی گنجوی _ انتشارات نگاه _ تصحیح : وحید دستگردی
سید محمد حسین شرافت مولا
درباره این سایت